Iedereen heeft recht op veilige medicatie
Passende medicatie is een essentieel onderdeel van patiëntveiligheid. Geneesmiddelenveiligheid verwijst naar zowel het product zelf als naar de manier waarop het wordt toegediend. De verantwoordelijkheid ligt bij de hele behandelingsketen, beginnend bij de fabrikant en tot op zekere hoogte eindigend bij de patiënt zelf.
Patiëntveiligheid betekent volgens het Finse instituut voor volksgezondheid en welzijn dat de patiënt op het juiste moment en op de juiste manier de juiste behandeling krijgt, zodat de behandeling de patiënt zo min mogelijk schade toebrengt. Bij deze instantie staan passende producten en juiste medicatie centraal.
“Patiëntveiligheid is veel meer dan het vermijden van incidenten op het gebied van patiëntveiligheid. Het doel van moderne inspanningen voor patiëntveiligheid is te onderzoeken en te leren hoe veilige organisaties en teams werken – niet heel anders dan in de luchtvaart, waar inspanningen om de veiligheid van passagiers te verbeteren zeer succesvol zijn geweest,” zegt Maiju Welling, arts op het gebied van patiëntveiligheid bij het centrum voor patiëntverzekeringen.
“Veilige processen zouden onderdeel moeten zijn van de handelingsgrondslagen voor de zorg. Uiteraard hebben we ook beschermingsmechanismen nodig om fouten en ongevallen te voorkomen.”
Geneesmiddelenveiligheid en medicatieveiligheid zijn twee kanten van dezelfde medaille. Geneesmiddelenveiligheid heeft te maken met het farmaceutische product, terwijl medicatieveiligheid betrekking heeft op de manier waarop het wordt toegediend en gebruikt.
“De veiligheid van geneesmiddelen wordt gecontroleerd door middel van handelsvergunningen. Om een handelsvergunning te verkrijgen, moeten de farmacologische eigenschappen van een geneesmiddel bekend zijn, moet het geneesmiddel worden vervaardigd in overeenstemming met kwaliteitscriteria, en moeten de verpakking en de informatie die bij het product worden geleverd, nauwkeurig en informatief zijn. Bijwerkingen worden gedurende de volledige levenscyclus van een product gemonitord,” aldus Welling.
“Medicatieveiligheid is echter de zorg van de hele behandelingsketen, van de arts die een geneesmiddel voorschrijft tot de toediening van het geneesmiddel aan de patiënt of tot de patiënt die het geneesmiddel zelf gebruikt. Elke schakel in de keten heeft de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat de patiënt niet het verkeerde geneesmiddel of een ondoelmatig geneesmiddel, de verkeerde dosis of de medicatie van iemand anders krijgt.”
Patiënten dragen ook enige verantwoordelijkheid voor de veiligheid van hun eigen behandeling.
“Om de behandeling veilig te laten zijn, moeten de patiënt en de arts elkaar begrijpen en met elkaar samenwerken. De arts is verantwoordelijk voor de medicatie en moet geschikte geneesmiddelen voorschrijven die zo veilig mogelijk zijn. Bij de keuze van de behandeling moet de arts zo goed mogelijk naar de patiënt luisteren. De behandeling is immers zinloos als de patiënt het geneesmiddel niet gebruikt vanwege de prijs van het product of omdat de patiënt het doel van het voorgeschreven geneesmiddel niet begrijpt.”
De patiënt moet eerlijk zijn tegen de arts over alle aspecten die relevant zijn voor de medicatie. In het bijzonder als een patiënt gelijktijdig meerdere geneesmiddelen gebruikt, is er een praktische manier om de eigen medicatieveiligheid te garanderen, namelijk door een actuele lijst van medicatie en zelfzorgproducten, inclusief natuurlijke producten, mee te nemen naar het consult.
“De arts kan niet weten welke producten de patiënt op dat moment allemaal gebruikt en met welk doel. Als de patiënt niet zeker weet waarvoor sommige producten dienen, moet hij of zij de arts of andere zorgverlener om opheldering vragen. Een geneesmiddel dat niet zinvol is, is schadelijk,” zegt Welling.
“Ik wil patiënten, klanten en hun familieleden aanmoedigen om ook zelf toe te zien op hun medicatieveiligheid. Dit ontslaat zorgverleners uiteraard op geen enkele manier van hun verantwoordelijkheid.”
Geneesmiddelenfabrikanten hebben de werkzaamheid en veiligheid van een geneesmiddel onderzocht en getest tijdens het lange en grondige proces van toelating tot de markt. De controle gaat echter door nadat het geneesmiddel in de handel is genomen.
“Beroepsbeoefenaars in de gezondheidszorg hebben de plicht om alle waargenomen bijwerkingen te melden aan het Finse Geneesmiddelenbureau Fimea. Patiënten zijn ook welkom om hun bevindingen te melden. Melding is vooral belangrijk als de bijwerking ernstig is, deze niet in de bijsluiter werd vermeld of als het product nieuw op de markt is.”
Op basis van deze meldingen wordt de veiligheidsinformatie van het product indien nodig bijgewerkt. Als de baten van een geneesmiddel niet opwegen tegen de nadelige effecten, kan het gebruik van het product zelfs worden beperkt. De website van Fimea bevat relevante aanwijzingen en een schat aan andere nuttige informatie.
Ethische marketing door geneesmiddelenfabrikanten is ook een essentiële factor die bijdraagt aan veiligheid.
“De rol van marketing en informatie die in apotheken wordt aangeboden, is des te belangrijker in het geval van vrij verkrijgbare zelfzorgproducten. In Finland is de situatie goed onder controle.”
Volgens Welling kent de Finse gezondheidszorg relatief goede veiligheidspraktijken. Toch komen incidenten met patiëntveiligheid en bijna-ongevallen te vaak voor, hoewel ze zelden ernstige gevolgen hebben.
“Ook bij instellingen van de sector sociale dienstverlening, waar medewerkers nauw betrokken zijn bij de medicatie van de bewoners, is er nog veel ruimte voor verbetering. De zorgstandaard mag dan over het geheel genomen hoog zijn, maar veiligheidscultuur en het kwantificeren van patiëntveiligheid zijn in die sector nog vrij nieuw.”
Van de aanvragen die vorig jaar bij het centrum voor patiëntverzekeringen binnenkwamen, leidde een kwart tot schadevergoeding.
“Geneeskunde houdt altijd een risico in en er treden nu eenmaal complicaties op, zelfs als niemand iets verkeerds heeft gedaan. Het kan voor een patiënt soms moeilijk zijn om te bepalen of hun negatieve ervaring verband houdt met hun ziekte of met ondermaatse zorg.”
Maiju Welling is werkzaam als arts voor patiëntveiligheid bij het centrum voor patiëntverzekeringen. Haar functie is de eerste in zijn soort in Finland. Ze neemt deel aan vele aspecten van patiëntveiligheidswerk, zowel binnen het centrum voor patiëntverzekeringen als landelijk. Ze is ook als medisch deskundige betrokken bij de beoordeling van letselgevallen bij patiënten.
Tekst: Jussi-Pekka Aukia
2 november 2020
Orionbvbaweb - version May 2021
© Orion Pharma BV - Battelsesteenweg 455D - B-2800 Mechelen
Tel. +32 (0)15 64 10 20 - Fax +32 (0)15 64 10 21